Βιβλιοπαρουσίαση για το βιβλίο του Ralph Nader από το 1993 με τίτλο The case against “free trade”
Όταν το Εμπόριο Καταπίνει τη Δημοκρατία: Πώς οι Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου Υπονομεύουν την Κοινωνική Δικαιοσύνη
Καθώς ο κόσμος του 21ου αιώνα αναζητά λύσεις στην ανισότητα, την κλιματική κρίση και την αποδιάρθρωση των θεσμών, ένας αθόρυβος αλλά πανίσχυρος μηχανισμός συνεχίζει να ενισχύεται: οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, όπως η NAFTA και η GATT, οι οποίες επανακαθορίζουν τα όρια εξουσίας — και όχι προς όφελος των πολιτών.
Ο Ralph Nader, ακτιβιστής, νομικός και υπερασπιστής των δικαιωμάτων των καταναλωτών, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου με σφοδρότητα και σαφήνεια. Το επιχείρημά του είναι βαθιά πολιτικό: οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου δεν προάγουν την ελευθερία, αλλά την εταιρική κυριαρχία εις βάρος των πολιτών, του περιβάλλοντος και της ίδιας της δημοκρατίας.
Από το “Ελεύθερο Εμπόριο” στην Κυριαρχία των Πολυεθνικών
Με τη φαινομενικά αθώα πρόσοψη της “ελευθερίας”, οι συμφωνίες αυτές εξυπηρετούν έναν σαφή στόχο: τη διευκόλυνση της παγκόσμιας επιχειρηματικής δραστηριότητας με το μικρότερο δυνατό κόστος για τις εταιρείες — και το μεγαλύτερο κόστος για τις κοινωνίες. Το ελεύθερο εμπόριο, υποστηρίζει ο Νέιντερ, είναι μια πολιτική ατζέντα μεταμφιεσμένη σε οικονομική.
Ουσιαστικά, μέσα από όρους και ρυθμίσεις όπως η “απαγόρευση μη δασμολογικών εμποδίων”, οι συμφωνίες αποδυναμώνουν το δικαίωμα κάθε κράτους να προστατεύει τους πολίτες του με κοινωνικά, εργασιακά ή περιβαλλοντικά πρότυπα.
Για παράδειγμα:
- Αν μια χώρα απαγορεύσει εισαγόμενα τρόφιμα με υπερβολικά υπολείμματα φυτοφαρμάκων, αυτό μπορεί να θεωρηθεί παραβίαση της συμφωνίας, επειδή θεωρείται “εμπόδιο στο εμπόριο”.
- Αν μια πολιτεία όπως η Καλιφόρνια θεσπίσει αυστηρότερους περιβαλλοντικούς κανόνες, οι επιχειρήσεις μπορούν να απειλήσουν να φύγουν και να μεταφερθούν στο Μεξικό, εκμεταλλευόμενες πιο «φιλικές» συνθήκες.
Οι Μακιλαδόρας: Ζωντανό Εργαστήριο Εταιρικής Εκμετάλλευσης
Ο Νέιντερ χρησιμοποιεί τις maquiladoras —τα εργοστάσια στα σύνορα ΗΠΑ–Μεξικού— ως σύμβολο της κοινωνικής και ηθικής αποσύνθεσης που επιφέρει το ελεύθερο εμπόριο. Εκεί, εργαζόμενοι κερδίζουν 4–5 δολάρια την ημέρα, δεν έχουν δικαίωμα να οργανωθούν, και εκτίθενται σε τοξικές ουσίες με φρικτές επιπτώσεις στην υγεία, όπως η γέννηση παιδιών με σοβαρές γενετικές ανωμαλίες.
Και όλα αυτά με την πλήρη νομική κάλυψη των διεθνών συμφωνιών, που ενισχύουν τις πολυεθνικές ενώ υποβαθμίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Απόφαση χωρίς Δημοκρατία: Το Αόρατο Δίκτυο Εμπορικών Δικαστηρίων
Το μεγαλύτερο ίσως σκάνδαλο, σύμφωνα με τον Νέιντερ, είναι ότι οι συμφωνίες αυτές θεσπίζουν μηχανισμούς επίλυσης διαφορών που λειτουργούν εκτός εθνικού ή τοπικού ελέγχου. Δηλαδή:
- Αν μια χώρα λάβει μέτρα προστασίας της υγείας, του περιβάλλοντος ή της εργασίας, μπορεί να κατηγορηθεί από εταιρεία ή άλλη χώρα ότι παραβιάζει τη συμφωνία.
- Η υπόθεση εκδικάζεται από μη εκλεγμένους εμπορικούς γραφειοκράτες, συχνά σε κλειστές διαδικασίες, όπως στη Γενεύη ή τη Ρώμη.
- Το βάρος της απόδειξης πέφτει στη χώρα που υπερασπίζεται τον νόμο της. Αν δεν αποδείξει ότι ο νόμος της δεν παρεμποδίζει το εμπόριο, τον χάνει.
Αυτό σημαίνει ότι ένας περιβαλλοντικός ή υγειονομικός κανόνας μπορεί να καταργηθεί όχι από δημοκρατική ψήφο, αλλά από μια εμπορική επιτροπή.
Η Κατεδάφιση της Τοπικής Αυτονομίας
Η GATT και η NAFTA δεν αφαιρούν απλώς εξουσίες από τα κράτη. Αφαιρούν εξουσίες από τις τοπικές κοινότητες, από τις πόλεις και τους πολίτες. Όπως σημειώνει ο Νέιντερ, η κοινωνική πρόοδος συνήθως ξεκινά από τοπικό επίπεδο: μια πόλη δοκιμάζει ένα πρότυπο, μια πολιτεία το υιοθετεί, και τελικά γίνεται εθνική πολιτική.
Οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου ανατρέπουν αυτή τη διαδικασία, επιβάλλοντας μια εμπορική παγκοσμιοποίηση χωρίς δημοκρατική συμμετοχή.
Η Αντίσταση που Γεννιέται
Παρά τις ζοφερές προοπτικές, ο Νέιντερ βλέπει και ελπίδα μέσα από την αντίσταση στο ελεύθερο εμπόριο. Σε κάθε γωνιά του κόσμου, υπάρχουν κινήσεις που παλεύουν για:
- Καθαρό περιβάλλον
- Υγιεινή διατροφή
- Δίκαιη εργασία
- Καταναλωτικά δικαιώματα
- Τοπική βιωσιμότητα και αυτάρκεια
Η μάχη δεν είναι μόνο ενάντια σε μια οικονομική πολιτική, αλλά για την επανανοηματοδότηση της δημοκρατίας σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Και αυτή η μάχη μπορεί να κερδηθεί, αν οι πολίτες οργανωθούν, εκπαιδευτούν και αρνηθούν να παραδώσουν την εξουσία τους σε μη λογοδοτούσες εμπορικές ελίτ.
Το Ιστορικό Διακύβευμα
Ο Νέιντερ κλείνει την εισαγωγή του με ένα στοχαστικό μήνυμα: σε λίγες δεκαετίες, οι ιστορικοί θα κοιτάξουν πίσω σε αυτή την εποχή και θα δουν είτε:
- μια αφύπνιση των λαών που αντιστάθηκαν στην παγκόσμια εμπορική αυθαιρεσία· ή
- μια χαμένη ευκαιρία, όπου οι προειδοποιήσεις των πολιτών αγνοήθηκαν και η δημοκρατία υποτάχθηκε στο εμπόριο.
Το αποτέλεσμα, λέει, εξαρτάται από εμάς.
Συμπέρασμα: Το Εμπόριο δεν Είναι Ουδέτερο
Ο κόσμος του “ελεύθερου εμπορίου” δεν είναι ουδέτερος. Είναι δομημένος για να υπηρετεί όσους έχουν τη δύναμη να τον διαμορφώνουν. Αν θέλουμε να προστατεύσουμε την κοινωνική δικαιοσύνη, το περιβάλλον, και τις τοπικές κοινότητες, πρέπει να επανακαθορίσουμε το τι σημαίνει “εμπόριο”. Να το κάνουμε δίκαιο, δημοκρατικό, βιώσιμο.
Η μάχη ενάντια στις GATT και NAFTA δεν είναι απλώς εμπορική. Είναι υπαρξιακή