Αναδημοσίευση από “Αριστερό Ρεύμα”

του Κόνιαρη Χρήστου*

Τελευταία εμφανίζεται, όλο και πιο έντονα, μια νέα «γραμμή» μέσα στο εργατικό και λαϊκό κίνημα: ότι δεν έχει σημασία ποιος έχει τον έλεγχο κρίσιμων κοινωνικών υπηρεσιών και στρατηγικών επιχειρήσεων — το κράτος ή οι ιδιώτες. Η θεωρία αυτή, που παρουσιάζεται μάλιστα ως “ριζοσπαστική”, ισχυρίζεται πως, αφού το κράτος είναι αστικό, δεν διαφέρει επί της ουσίας από μια ιδιωτική επιχείρηση όταν πρόκειται για την παροχή ρεύματος, νερού, συγκοινωνιών, υγείας, τηλεπικοινωνιών.

Πρόκειται για μια αντίληψη όχι μόνο παραπλανητική αλλά και βαθιά αποπροσανατολιστική, που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον ευνουχισμό του ίδιου του εργατικού και λαϊκού κινήματος. Όχι μόνο αποσιωπά την αναγκαιότητα διεκδίκησης του δημόσιου ελέγχου σε ζωτικές κοινωνικές υποδομές, αλλά ταυτόχρονα υπονομεύει και αποδυναμώνει το μέτωπο ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις – μια στρατηγική πολιτική επιλογή του συστήματος, που προωθείται συστηματικά τα τελευταία χρόνια.

Όμως οι υποστηρικτές αυτής της γραμμής, στις περισσότερες περιπτώσεις, κρύβονται μέσα στο κίνημα. Δεν την προβάλλουν ανοιχτά. Δηλώνουν ότι αντιτίθενται στις ιδιωτικοποιήσεις, όμως αρνούνται να συμφωνήσουν στο αίτημα για επιστροφή αυτών των υπηρεσιών και επιχειρήσεων στο δημόσιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η στάση τους στο ζήτημα του σιδηροδρόμου, όπου απορρίπτουν την επαναφορά στον έλεγχο του κράτους.

Μια κραυγαλέα αντίφαση

Το πιο εξοργιστικό είναι ότι οι υποστηρικτές αυτής της γραμμής, για να μην βρεθούν σε δύσκολη θέση, δηλώνουν ταυτόχρονα ότι… αντιτίθενται στις ιδιωτικοποιήσεις! Ποια μεγαλύτερη αντίφαση από αυτήν υπάρχει; Αν το ποιος έχει τον έλεγχο δεν έχει σημασία, τότε γιατί παλεύουν ενάντια στο πέρασμα των δομών αυτών στους ιδιώτες;

Αλήθεια, γιατί οι υγειονομικοί κατεβαίνουν στους δρόμους όταν ιδιωτικοποιούνται τμήματα των νοσοκομείων; Γιατί οι εργαζόμενοι στη ΔΕΗ, τις συγκοινωνίες, τα λιμάνια και τις τηλεπικοινωνίες δίνουν μάχες ενάντια στην είσοδο εργολάβων, την πώληση μετοχών, τη διάσπαση εταιρειών; Μήπως όλα αυτά είναι… περιττά, αφού «δεν έχει σημασία ο ιδιοκτήτης»;

Τα παραδείγματα είναι πολλά και κραυγαλέα:

• Η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ οδήγησε στην εκτόξευση των τιμολογίων και στην πλήρη απορρύθμιση της αγοράς ενέργειας και των εργασιακών σχέσεων.
• Η ΕΥΔΑΠ, που κάποτε αποτελούσε εγγύηση για φθηνό, ποιοτικό νερό, σήμερα κινδυνεύει να μετατραπεί σε απλό όχημα κερδοφορίας για πολυεθνικά funds.
• Η ιδιωτικοποίηση των τηλεπικοινωνιών έφερε αυξήσεις τιμών και υποβάθμιση υπηρεσιών, ενώ η εργολαβοποίηση στον ΟΤΕ σάρωσε τα δικαιώματα των εργαζομένων.
• Η ΛΑΡΚΟ, στρατηγικής σημασίας βιομηχανία, εγκαταλείπεται συστηματικά με πρόσχημα το κόστος, για να ξεπουληθεί κομμάτι-κομμάτι.

Σε λίγο, οι υποστηρικτές αυτής της άποψης θα μας πουν ότι δεν έχει σημασία αν υπάρχει δημόσιος ΕΦΚΑ, και ότι μπορεί η κοινωνική ασφάλιση, με τα γνωστά της προβλήματα, να περάσει στα χέρια ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών, ή τα νοσοκομεία σε κάποια πολυεθνική από το Ντουμπάι.

Οι δημόσιες υπηρεσίες και επιχειρήσεις δεν «χαρίστηκαν»

Οι δημόσιες επιχειρήσεις δεν είναι προϊόν «φωτισμένων» πολιτικών αποφάσεων. Είναι κατακτήσεις με αίμα και αγώνα. Η εθνικοποίηση των νοσοκομείων το 1983, η δημιουργία της ΕΥΔΑΠ που εκδίωξε την ιδιωτική εταιρεία από το νερό, η ίδρυση της ΔΕΗ ως ενιαίου δημόσιου φορέα ενέργειας, είναι όλα αποτελέσματα πολύχρονων μαχών.

Ακόμα και στην Δυτική Ευρώπη μπορεί το λεγόμενο «κοινωνικoό κράτος να αναπτύχθηκε από το σύστημα ως αντίβαρο του λεγόμενου «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» όμως ήταν αποτέλεσμα μεγάλων εργατικών αγώνων που έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην διαμόρφωσή και την ανάπτυξή του.

Το να υποβαθμίζεις αυτές τις κατακτήσεις και να τις παρουσιάζεις ως “ασήμαντες” επειδή έγιναν εντός αστικού κράτους, αποτελεί υποτίμηση των αγώνων και των επιτυχιών του εργατικού και λαϊκού κινήματος.

Το ψευδο-επαναστατικό άλλοθι

Ένα ακόμα επιχείρημα της νέας αυτής θεωρίας είναι ότι ακόμα και οι κρατικές επιχειρήσεις λειτουργούν με όρους αγοράς — ότι στοχεύουν στην εμπορευματοποίηση και το κέρδος, όχι στις κοινωνικές ανάγκες. Σωστά. Αλλά αυτό δεν είναι επιχείρημα που αναιρεί τη σημασία ύπαρξης κρατικών υπηρεσιών και επιχειρήσεων. Είναι επιχείρημα υπέρ της ανάγκης να υπάρξει αγώνας ενάντια στην εμπορευματοποίηση και για τη βελτίωση των παροχών προς τους πολίτες. Εκεί μπορεί να ασκηθεί πίεση από το κίνημα. Στον ιδιώτη, που απαντά με το Excel, πού ακριβώς θα ασκηθεί αυτή η πίεση;

Η πάλη για την επαναφορά των υπηρεσιών και επιχειρήσεων δεν υποτιμά το γεγονός ότι ο έλεγχος αυτών των επιχειρήσεων βρίσκεται στα χέρια του αστικού κράτους που στόχο έχει την εξυπηρέτηση των αναγκών του κεφαλαίου. Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι οι όροι κάτω από τους οποίους δίνονται οι αγώνες είναι πιο ευνοϊκοί όταν αυτές οι επιχειρήσεις είναι υπό τον κρατικό έλεγχο από ότι όταν αυτές είναι στα χέρια ιδιωτών.

Ακόμα και η διεκδίκηση εργασιακών δικαιωμάτων έχει άλλη δυναμική απέναντι στο κράτος, απ’ ό,τι απέναντι σε έναν εργολάβο που μπορεί να σε απολύσει σε μια νύχτα ή να «μεταφέρει την έδρα του στην Κύπρο».

Η τελική γραμμή αυτής της θεωρίας είναι ότι “μόνο σε μια άλλη κοινωνία, σοσιαλιστική, έχει νόημα η κρατική ιδιοκτησία”. Μέχρι τότε, φαίνεται να ισχυρίζονται, ότι είναι το ίδιο αν το νερό το πουλάει μια πολυεθνική ή το κράτος.

Αυτό όμως είναι ακριβώς το πρόσχημα που μπορεί να αξιοποιήσει το σύστημα για να ξεπουλήσει και τα τελευταία «ασημικά» που του έχουν απομείνει. Η ύπαρξη δημόσιων υποδομών δεν είναι εμπόδιο για το σοσιαλιστικό μέλλον — είναι γέφυρα. Είναι εργαλεία που μπορεί να αξιοποιήσει ένα άλλο κοινωνικό σύστημα, όταν υπάρξει, για να σταθεί στα πόδια του και να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των σημερινών κυρίαρχων τάξεων.

Μια βολική άποψη για το σύστημα

Το πιο επικίνδυνο είναι ότι αυτή η αντίληψη, αν κυριαρχήσει, θα μετατραπεί σε κεντρική στρατηγική του κινήματος. Και τότε, τι καλύτερο για το κεφάλαιο; Να έχει απέναντί του ένα κίνημα που δεν θέτει καν το ζήτημα του ποιος ελέγχει τι. Που θεωρεί… δευτερεύον αν ο σιδηρόδρομος, το νερό, η ενέργεια είναι στα χέρια ιδιωτών. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη διευκόλυνση για την αστική στρατηγική από μια τέτοια “αντίσταση”.

Η θεωρία ότι «δεν έχει σημασία ποιος κατέχει τι» είναι όχι μόνο λανθασμένη, αλλά και βαθιά επικίνδυνη. Είναι μια αντίληψη που αφοπλίζει το εργατικό και λαϊκό κίνημα, που «ξεπλένει» τις ιδιωτικοποιήσεις, που προσφέρει άλλοθι στις πιο σκληρές επιθέσεις ενάντια στα δημόσια αγαθά.

Αν αυτή η γραμμή επικρατήσει, τότε πράγματι τα πράγματα θα γίνουν πιο δύσκολα για το εργατικό και λαϊκό κίνημα. Ο αγώνας για τις άμεσες διεκδικήσεις και την προοπτική μιας άλλης πολιτικής θα αδυνατίσει ενώ το σύστημα, που βρίσκεται σε κρίση, θα βρει όπλα για να σταθεί στα πόδια του.

* Ο Κόνιαρης Χρήστος είναι πρώην μέλος του ΓΣ της ΑΔΕΔΥ & ΠΟΕΔΗΝ